Muzeum Historyczne i Pamięci Stepana Bandery, Kałusz

Muzeum Historyczno-Pamięci Stepana Bandery, znajdujące się we wsi Stary Uhryniw na Kałuszu, poświęcone jest postaci, której imię nadano ruchowi narodowowyzwoleńczemu lat 40. i 50. na rzecz budowy i ustanowienia państwa ukraińskiego. Nazwisko to było synonimem bojownika, godnego i lojalnego patrioty swojej ojczyzny, gotowego do poświęceń dla osiągnięcia wysokiego celu.

Stepan Bandera (1909-1959) - regionalny przywódca OUN na ziemiach zachodnioukraińskich w latach 1932-1934; przywódca rewolucyjnego kierownictwa OUN w latach 1940-41; organizator grup marszowych do Ukrainy i przygotowania ustawy z 30 czerwca 1941 r.; organizator zagranicznych oddziałów OUN w 1945 r.; autor ideologicznych i programowych artykułów na temat ukraińskiego nacjonalizmu.

Odrodzenie jego sławnego imienia rozpoczęło się w trzydziestą rocznicę zabójstwa Stepana Bandery 15 października 1989 r., kiedy po raz pierwszy w jego ojczyźnie, w Starym Uhryniowie na Kałuszu, wzniesiono brzozowy krzyż i odbyło się tłumne zgromadzenie. Z inicjatywy SNUM w 1990 r. w Dniu Bohaterów (ostatnia niedziela maja) na rodzinnym podwórku położono kamień pamiątkowy, a 14 października tego samego roku wzniesiono pierwszy na Ukrainie pomnik Stepana Bandery (autorstwa Wiktora Roszyka). W tym samym czasie została poświęcona kaplica Wstawiennictwa Najświętszej Maryi Panny, która została zniszczona podczas reżimu komunistycznego (1984) i odrestaurowana przez społeczność wsi. Wkrótce potem, 30 grudnia 1990 r., o godz. 5 w Starym Uhryniowie doszło do potężnej eksplozji, która zniszczyła zabytek.

21 stycznia 1991 r. odbyła się wspólna sesja kałuskiej rady miejskiej i rejonowej, na której podjęto decyzję o budowie kompleksu memorialnego w Starym Uhrynowie.

30 czerwca 1991 r., z okazji 50. rocznicy proklamowania Aktu Odrodzenia Państwa Ukraińskiego, we Lwowie, w jego rodzinnej wsi, odsłonięto kolejny pomnik bohatera narodowego.

10 lipca 1991 r. o godz. 3. 20 rano nowo odsłonięty pomnik Stepana Bandery został zniszczony. "Operację" przeprowadziło sześciu żołnierzy w strojach maskujących. W jej trakcie 21-letni członek SNUM Wasyl Maksymczuk, który pilnował pomnika, został poważnie ranny.

17 sierpnia 1992 r. podczas ogólnoukraińskiej akcji "Szum w Czarnym Lesie", poświęconej 50. rocznicy powstania UPA, odsłonięto trzeci (tym razem brązowy) pomnik przywódcy OUN (autorzy: architekt - Zinowij Davydiuk, rzeźbiarze - Mykoła Pasikira i Liubomyr Jaremczuk). W tym samym roku w ocalałej części domu rodzinnego otwarto Muzeum Stepana Bandery.

1 stycznia 1998 r. Stepan Bandera, wnuk przywódcy OUN, wmurował w fundamenty budynku kapsułę z przesłaniem do jego potomków, rozpoczynając tym samym budowę najnowszego gmachu muzeum. Wystawa została otwarta 30 grudnia 2000 roku. Do tego czasu muzeum działało w ocalałym pomieszczeniu rezydencji księdza, w której rodzina Bandery mieszkała w latach 1906-1933.

1 stycznia 2009 r., w setną rocznicę urodzin przywódcy OUN, na bazie kompleksu historyczno-pamiątkowego otwarto nową ekspozycję muzealną: plebanię odrestaurowano i ponownie wyeksponowano w nowej siedzibie muzeum. Autorem zaktualizowanej ekspozycji jest A. Haydamakha.

15 października 2009 r., w pięćdziesiątą rocznicę śmierci S. Bandery, otwarto czwartą salę wystawową muzeum. Autorem projektu był Bohdan Hubal.

Renowacja plebanii została przeprowadzona zgodnie z badaniami przeprowadzonymi przez pracowników muzeum i miejscowych historyków. Wnętrze pomieszczeń, w których mieszkała rodzina Banderów, zostało odrestaurowane, wypełnione oryginalnymi przedmiotami, które były własnością rodziny, autentycznymi przedmiotami podarowanymi przez członków inteligentnych rodzin Prykarpacia i zebranymi podczas wypraw badawczych pracowników muzeum.

Pierwsza sala wystawowa ukazuje zwiedzającym proces kształtowania się świadomości narodowej Galicjan, procesy państwotwórcze początku XX wieku, w których aktywny udział brał ks. Andrij Bandera, a także środowisko, w którym dorastał i stawał się człowiekiem Stepan Bandera. Znajdują się tu materiały ilustrujące okres nauki Stepana Bandery w gimnazjum w Stryju, jego udział w "Plaście" i konspiracyjnej organizacji gimnazjalnej. Odzwierciedla również jego działalność publiczną w rodzinnej wsi: wznowienie działalności grupy teatralnej, pracę w czytelni "Prosvita", utworzenie spółdzielni, założenie oddziału Towarzystwa "Łąka" i oczywiście organizację podziemia nacjonalistycznego na Kałuszu.

Druga sala przedstawia historię powstania i działalności podziemnych organizacji nacjonalistycznych UWO i OUN, ich walkę z władzami polskimi i sowieckimi, a także ukazuje proces formowania się Stepana Bandery jako przywódcy OUN oraz organizowane przez niego akcje propagandowe i inne. Centralna część wystawy poświęcona jest słynnemu procesowi politycznemu przeciwko 12 członkom OUN, który odbył się w Warszawie (tzw. Proces Warszawski). Materiały obejmują wydarzenia międzynarodowe poprzedzające II wojnę światową i nową falę ukraińskiego powstania narodowego, którego kulminacją było ogłoszenie Aktu Przywrócenia Państwa Ukraińskiego we Lwowie i utworzenie Ukraińskiego Rządu Państwowego, a także tragiczne losy młodego państwa i jego przywódców.

Osobiste życie Przywódcy jest podkreślone w trzeciej sali. Znajdują się tam unikalne fotografie z archiwum rodzinnego Bandery: spacery Stepana Bandery z dziećmi, żoną i przyjaciółmi po lesie, wycieczki w góry i nad morze oraz jazda na nartach.

Ekspozycja czwartej sali dopełnia historię życia wielkiego bojownika o wolność Ukrainy. Odzwierciedla ona pobyt Stepana Bandery na emigracji, tworzenie i działalność oddziałów zagranicznych OUN, a także prezentuje szereg rzeczy osobistych przywódcy: osobistą maszynę do pisania, świadectwa i dokumenty na nazwisko Stepan Popel, pod którym żył Stepan Bandera, oraz maskę pośmiertną. Wiele uwagi poświęca się śmierci Przywódcy i późniejszym wydarzeniom związanym z tym morderstwem.

Bohaterska walka Ukraińskiej Powstańczej Armii w obwodzie kałuskim (TV 23 "Magura"), proces formowania i działalność oddziałów powstańczych na Kałuszu, a także działalność członków nacjonalistycznego podziemia na tym terenie są omówione w oddzielnej części ekspozycji czwartej sali. Szczególnego smaczku dodaje kompozycja "Powstaniec w lesie".

Sala ta ukazuje również inną tragiczną kartę naszej historii: masowe deportacje ludności Zachodniej Ukrainy do odległych rejonów Związku Radzieckiego. Nie tylko fotografie, ale także ciekawe przedmioty materialne, takie jak listy, domowe pocztówki, haftowane chusteczki, które były dawane bliskim na pamiątkę i wiele innych rzeczy, są niemymi świadkami tych przerażających działań.

Zwiedzający są również zainteresowani kryjówkami, odtworzonymi na wzór tych używanych przez podziemie podczas ukraińskiej walki wyzwoleńczej.

Ponadto na terenie kompleksu można zobaczyć granitową płytę w miejscu, w którym znajdowały się dwa pierwsze pomniki Stepana Bandery, odrestaurowaną kaplicę Wstawiennictwa Najświętszej Maryi Panny, studnię i piwnicę.

Muzeum Stepana Bandery jest oddziałem Muzeum Ruchu Wyzwoleńczego Regionu Karpackiego.

Dzień wolny: sobota

Godziny otwarcia: od 9:00 do 18:00.

Lunch: od 13:00 do 14:00.

Muzeum znajduje się na liście obiektów sprawdzonych pod kątem dostępności dla osób o specjalnych potrzebach.