Regionalne Muzeum Sztuki w Iwano-Frankowsku

Muzeum Sztuki Prykarpacia (w latach 1980-2012 - Iwano-Frankowskie Obwodowe Muzeum Sztuki) to regionalne muzeum sztuki w Iwano-Frankowsku; skarbnica sztuki sakralnej, pięknej i dekoracyjnej regionu. Muzeum posiada jedną z najlepszych kolekcji galicyjskiej sztuki sakralnej, w tym dzieła wybitnego barokowego rzeźbiarza Johanna Georga Pinsela.

Działalność jedynego muzeum o profilu artystycznym w regionie ma na celu profesjonalne badanie i popularyzację twórczości artystów regionu karpackiego, poszukiwanie dzieł sztuki dawnej oraz ich naukowe badanie i konserwację.

18 maja 2020 r. Muzeum Sztuki w Iwano-Frankowsku obchodziło 40-lecie istnienia w pomieszczeniach najstarszego zabytku architektonicznego miasta, dawnej cerkwi i grobowca rodziny Potockich (1672-1703). Przez lata muzeum zgromadziło piętnastotysięczną kolekcję dzieł sztuki: galicyjską ikonografię z XV i XVI wieku, barokową rzeźbę regionu, unikalną kolekcję obrazów włoskich, austriackich i polskich artystów, dawne stroje kościelne i książki oraz różne wyroby sztuki ludowej. Na szczególną uwagę zasługuje wystawa "Sztuka sakralna Galicji w XV-XX wieku" oraz wystawa barokowej rzeźby Johanna Georga Pinsela, która harmonijnie wpisuje się w łuki kościoła.

Wystawa sztuki sakralnej Galicji XV-XX w. Iwano-Frankowskiego Muzeum Sztuki, otwarta 18 sierpnia 1993 r., stała się oryginalnym fenomenem krajowej praktyki muzealnej. Stała się jednym z fenomenów kulturalnych regionu.

Kolekcja dzieł sztuki, w tym sztuki sakralnej, w regionie była naznaczona tragiczną niekonsekwencją.

Rarytasy zawsze stąd wywożono. Jedynie Muzeum Narodowe we Lwowie i Narodowe Muzeum Sztuki Ukrainy w Kijowie posiadają kilkaset dzieł sztuki z XV i XVI wieku, w tym takie fundamentalne zabytki do badania sztuki ukraińskiej, jak XVI-wieczne ikony autorstwa mistrza klasztornego Dmytro z Dołyni, "dni świąteczne" z połowy XVI wieku z Kałusza, monumentalne "Męki Pańskie" z przełomu XVI i XVII wieku z Białego Osława w obwodzie nadwirneńskim, fragmenty ikonostasu z cerkwi Wielkiej Męczennicy Paraskewy (1718) na Huculszczyźnie oraz ikonostas z Bohorodczan (1698-1705) autorstwa Hioba Kondzelewicza ze Skitu Maniawskiego. Nie jest to przypadek "rabunku" regionu karpackiego, ponieważ wspomniane dzieła mogły zniknąć bez śladu. Wobec braku ośrodków muzealnych i współpracowników na poziomie metropolitów A. Szeptyckiego, I. Swentyckiego czy M. Biłaszewskiego, założycieli ukraińskich muzeów, lokalny krajobraz artystyczny i historyczny został szybko odsłonięty w XIX i XX wieku.

W 1928 r. w Stanisławowie (po 1962 r. Iwano-Frankowsk) powstało Muzeum Pokuckie, nastawione głównie na gromadzenie polskiego dziedzictwa kulturowego. Jego pierwsza wystawa, na którą składały się przywileje królewskie, dokumenty historyczne magistratu, mapy i plany miasta, rękopisy z XV-XVIII w, W 1939 r., po aneksji zachodnich ziem ukraińskich, zbiory muzeum zostały połączone z prywatną kolekcją etnograficzną w Żabiem (Werchowyna), tworząc Regionalne Muzeum Historii i Wiedzy Lokalnej. W okresie powojennym podjęto metodyczne działania w celu zniszczenia "ideologicznie szkodliwych" dzieł sztuki. Zniszczono kolekcję malarstwa i grafiki europejskiej zgromadzonej przez rodowitych stanisławowian w Wiedniu, Paryżu i Krakowie. Ponad trzydzieści ikon malowanych na szkle, które w 1952 r. widziała i opisała Olena Kulczycka, rozbito na kawałki. Drewniane krzyże są palone, a ceramika huculska z symbolami chrześcijańskimi niszczona. Kolekcja starożytnej broni i dzieł sztuki dekoracyjnej i użytkowej zostaje wywieziona z miasta i Ukrainy. Z kolei Muzeum Sztuki Ludowej Huculszczyzny i Pokucia w Kołomyi zdołało ocalić unikalne cerkiewne antyki zebrane przez jego założyciela W. Kobryńskiego, które zostały po prostu zamurowane w jednej z sal muzeum.

Kolekcja sztuki sakralnej Iwano-Frankowskiego Muzeum Sztuki, założona w 1980 roku, jest nie tylko jedną z największych w regionie (obejmuje dziewięćset dzieł głównego funduszu), ale także niezwykle różnorodna pod względem składu. Obejmuje zabytki ikonografii XV i początku XX wieku, rzeźbę barokową, rzeźby ludowe, starodruki oraz dzieła o przeznaczeniu liturgicznym i ceremonialnym.

Powstał niemal natychmiast po "ikonoklastycznych" działaniach władz sowieckich, które przetoczyły się przez Galicję w dwóch niszczycielskich etapach. Zaraz po 1946 r. wnętrza kościołów zostały zdemolowane, a rzeźby usunięte z cerkwi greckokatolickich, które zostały nawrócone na rosyjskie prawosławie, a od początku lat 60. do obchodów rocznicy 1000-lecia chrztu Rusi Kijowskiej w 1988 r. zamknięte kościoły były masowo "przeprofilowywane" i "zagospodarowywane" jako muzea "ludowe", kluby, magazyny i domy pogrzebowe.

W latach 1983-1987 pracownicy muzeum zbadali wysypiska mienia kościelnego w zamkniętych cerkwiach w Załużu, Pukowie (powiat rohatyński), Zawadkach i Bołokhowie (powiat kałuski). Słoboda Równianska (rejon rożniacki), Pidlisok (rejon doliński), Czechowa (rejon horodenkowski). Pierwsze znaczące pozyskanie dzieł sztuki sakralnej do magazynów muzeum było związane z przeniesieniem na wpół zniszczonych rzeźb (około 100 sztuk) z piwnic katedry w Iwano-Frankiwsku, gdzie zostały przywiezione na polecenie Komitetu do Spraw Religijnych i pod nadzorem KGB od lat 50. XX wieku. Były to głównie rzeźby ludowe z przydrożnych kapliczek i krzyży, a także figurki z tworzyw sztucznych, które zostały usunięte z cerkwi greckokatolickich, które zostały nawrócone na prawosławie. Wśród przeniesionych dzieł, barokowe rzeźby Apostołów Piotra i Pawła oraz Adorujących Aniołów z głównego ołtarza kościoła w Haliczu (ok. 1782 r.), przypisywane wybitnemu mistrzowi Janowi Obrockiemu, zostały później odkryte i wystawione po renowacji. W latach 1985-1986 z Rezerwatu Historyczno-Architektonicznego Kryłos (kaplica św. Bazylego, poddasze kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i kościół św. Pantelejmona w Szewczenkowie) przeniesiono ponad 200 figur i fragmentów dekoracyjnych rzeźb ołtarzowych z Kolegiaty, które zostały tam przeniesione po zniszczeniu wnętrza kościoła w 1962 r. w celu wykorzystania ich jako muzeum mineralogiczne. Wcześniej część tej nieznanej rzeźby znajdowała się w zbiorach Lwowskiej Galerii Sztuki na Zamku w Olesku, a także w działającym kościele rzymskokatolickim Chrystusa Króla w Iwano-Frankowsku. Dzięki specjalnie zorganizowanym wycieczkom w latach 1987-1988 uratowano pozostałości porzuconej rzeźby Johanna Georga Pinsela w kościele Misjonarzy w Horodence (większość poważnie uszkodzonych rzeźb została wywieziona przez B. Woznyckiego w 1960 r.). Voznytskyi w latach 60. do Lwowskiej Galerii Sztuki; obecnie znajduje się w Muzeum Pinsela w kościele Klarysek we Lwowie) oraz ciekawy zespół rzeźb ołtarzowych z klasztoru Bernardynów w Hvizdce, W sierpniu 1983 r. w drewnianym kościele Ducha Świętego (1598) w Rohatynie otwarto dział ekspozycji Iwano-Frankowskiego Muzeum Sztuki. Wraz z unikalnym wczesnobarokowym ikonostasem z 1650 r. prezentuje rzadkie ikony z XVI-XVIII w. Malarstwo ikonowe tego regionu jest reprezentowane w ekspozycji sztuki sakralnej przez takie podstawowe ikony, jak malowana sylwetka "Ukrzyżowanie" i "Dziewica z prorokami" z XVI wieku, "Dni świąteczne", "Zwiastowanie" i "Chrzest" z rejonu wołyńskiego, "Podwyższenie Krzyża Świętego", "Zbawiciel Pantokrator" z pierwszej połowy XVII wieku z rejonu rohatyńskiego itp. Wśród odnalezionych rarytasów znajduje się fragment gotyckiego ołtarza z połowy XV w. z obrazem św. Margarity, który w 1940 r. polski inżynier Paweł Setkowicz podarował kościołowi we wsi Rypne w powiecie rohatyńskim jako pamiątkę rodzinną.

Dzieła uratowane podczas ekspedycji muzealnych zostały odrestaurowane w latach 1980-1990 we lwowskim oddziale Państwowych Badawczych Warsztatów Konserwatorskich (obecnie Narodowe Centrum Badań Konserwatorskich Oddział we Lwowie) oraz częściowo na Wydziale Konserwacji Kijowskiego Państwowego Instytutu Sztuki (obecnie Narodowa Akademia Sztuk Pięknych i Architektury w Kijowie). W 1993 r. z fragmentów niegdyś potężnej pozy artystycznej stworzono pierwszą wersję wystawienniczą rozwoju sztuki sakralnej XV-XX w. na terytorium współczesnego obwodu iwanofrankowskiego, która do dziś jest uzupełniana i wyjaśniana nowymi materiałami.

W ten sposób, przez przypadek, ekspozycja została ustawiona pod środkowym krzyżem dawnej kolegiaty Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny, świętych Andrzeja i Stanisława (1672-1703). Ikonografia XV-XIX w. prezentowana jest w dwóch nawach bocznych, których przestrzeń kameralna przypomina skalą małe drewniane cerkwie Bojkowszczyzny, Huculszczyzny i Pokucia, skąd pochodzi większość dzieł ikonograficznych. Przestrzeń pod centralnym krzyżem cerkwi wypełnia barokowa rzeźba z XVIII wieku. Ekspozycja, która otacza wnętrze na całym obwodzie, kończy się we wschodniej nawie z zabytkami ikonografii ludowej i rzeźby z XVIII i XIX wieku.

Jej maksymalnie tolerancyjny związek z kościołem rozciąga się na znacznie głębszy kontekst historycznego środowiska miejskiego, jego zabudowy, zabytków architektury sakralnej, budowniczych i artystów naszego miasta. Razem tworzą one charakterystyczny makrokosmos artystycznej i historycznej pamięci Iwano-Frankowska, który zyskuje nową jakość w procesie dalszego rozwoju i renowacji centrum miasta. Muzeum i jego ekspozycja sakralna są pomostem między przeszłością a przyszłością, miejscem spotkań różnych tradycji artystycznych, narodowych, kulturowych i duchowych, które zasługują na uwagę i szacunek.

Muzeum Sztuki Prykarpacia znajduje się w pomieszczeniach dawnej cerkwi, która jest zabytkiem historycznym i architektonicznym o znaczeniu narodowym, w samym sercu Iwano-Frankowska przy placu Szeptyckim 8, Iwano-Frankowsk, 76000.

Instytucja jest otwarta dla zwiedzających codziennie, z wyjątkiem weekendu (poniedziałek), w godzinach od 10:00 do 17:00.