Muzeum Literackie Prykarpacia, Iwano-Frankowsk

Muzeum Literackie Prykarpacia działa w obwodzie iwanofrankowskim od prawie 35 lat. Zgromadziło wiele cennych publikacji pisarzy, których twórczość związana jest z regionem karpackim. Niedawno muzeum zostało zrekonstruowane i uzupełnione o nową wystawę książek. Muzeum Literackie Prykarpacia zostało otwarte 16 maja 1986 roku. Wołodymyr Smirnow pracował nad stworzeniem tego muzeum przez 3 lata.

Przez lata muzeum było odwiedzane przez wiele osób nie tylko z Ukrainy, ale także z zagranicy. Jednak z czasem ekspozycja stała się przestarzała. Dlatego przed kolejną datą frankową, z pomocą członków rady obwodowej ze Związku Pisarzy, samego Związku Pisarzy i twórczej inteligencji regionu, muzeum zostało zrekonstruowane, a ekspozycja zaktualizowana.

Bohdan Hubal pracował nad aktualizacją projektu muzeum, a autorami ekspozycji byli pisarze, których twórczość związana jest z regionem karpackim.

Pierwsza ekspozycja, zaprojektowana przez lwowskich artystów I. Tureckiego i O. Hnatowa, została otwarta w 130. rocznicę urodzin Iwana Franki. Ze zmianami i uzupełnieniami służyła publiczności przez dokładnie dwadzieścia lat. W 2006 roku, z okazji 150. rocznicy urodzin giganta literatury ukraińskiej Iwana Franki, zbudowano nową ekspozycję, która podkreśla wszystkie kamienie milowe rozwoju literackiego Prykarpacia.

Pierwszą część ekspozycji, poświęconą rozwojowi piśmiennictwa w regionie karpackim, otwiera mapa znalezisk z XII i XIII wieku w Księstwie Galicyjsko-Wołyńskim. Mapa oparta jest na materiałach z badań archeologicznych i wymownie świadczy o rozprzestrzenianiu się pisma i istnieniu szkół wśród Galicjan w tamtych odległych czasach.

W rozdziale "Dzieła literackie czasów Rusi Kijowskiej i Królestwa Galicyjsko-Wołyńskiego. Założenie i znaczenie pierwszych pras drukarskich" prezentowane są faksymile Izborka Światosława z 1073 r. i Psałterza Kijowskiego z 1397 r. jako przykłady książek rękopiśmiennych.

Cennym zabytkiem galicyjskiej szkoły literackiej jest Ewangelia Galicyjska z 1144 roku. Kopia strony z Ewangelii jest wystawiona w muzeum. Wybitnym dziełem literackim i historycznym epoki książęcej jest Kronika Galicyjsko-Wołyńska, która zaczęła powstawać w Haliczu na początku XIII wieku. Jej wydanie z 1989 r., przetłumaczone przez L. Makhnovetsa, zajmuje ważne miejsce w ekspozycji muzeum, obok rzadkiego wydania "Słowa o kampanii Ihora Światosławowicza" pod redakcją Wasyla Szczurata, które zostało opublikowane we Lwowie na początku XX wieku.

Na szczególną uwagę zasługują unikalne eksponaty, które przybliżają zwiedzającym muzeum historię powstania pierwszych drukarni na Prykarpaciu w Stratynie i Kryłosie na początku XVII wieku. Dobrze zachowane starodruki lwowskiej drukarni są eksponowane jako przykłady dawnego drukarstwa książkowego, a mianowicie: "Triodion" z 1664 roku, "Apostoł" z 1684 roku, faksymilowe wydania elementarzy z XVI i XVII wieku, w tym "Elementarz" I. Fedorowa z 1574 roku. Kulturowe i artystyczne dziedzictwo drukarstwa Iwana Fiodorowa wzbogaca Pamvo Berinda, pochodzący z miasta Jeżupol na Podkarpaciu. W gablotach znajdują się kopie stron tytułowych "Ewangelii Nauczyciela" z 1606 r. i "Leksykonu Slavenorosa" z 1627 r., cennego opracowania naukowego, które uczyniło jego autora sławnym.

Podkreślono również działalność pisarzy polemicznych I. Wyszenskiego, S. Zyzanii i I. Kniahynytskyi. Na wystawie prezentowane są rzadkie dożywotnie wydania poematu Iwana Franki "Iwan Wyszenski".

Ekspozycja muzeum obejmuje znany podręcznik gramatyki cerkiewnosłowiańskiej Slovenska (wydanie faksymilowe), opublikowany w Wilnie w 1596 r. przez Ławrientija Zyzanii Tustanowskiego, wybitnego ukraińskiego językoznawcy, tłumacza, pisarza, nauczyciela i przywódcy kościelnego XVI i XVII wieku.

W sekcji "Ruch literacki pierwszej połowy XIX wieku" zwiedzający zapoznają się z działalnością Markiana Szaszkewycza, Iwana Wahylewycza, Jakowa Hołowackiego ("Rosyjska Trójca") i ich naśladowców: Antona Mohylnickiego, Mykoły Ustianowycza i Osypa Szuchewycza.

Na uwagę zasługuje fototypiczne wydanie almanachu Rusałka Dnistrova, wydrukowane w Budymie w 1837 r., zainicjowane przez M. Szaszkewycza. Almanach stał się pierwszą jaskółką nowej literatury ukraińskiej na ziemi galicyjskiej.

Prezentowane są rzadkie wydania twórców ducha narodowego w Galicji: "Skit Maniawski" A. Mohylnickiego (Przemyśl, 1852), "Listy" Antoniego Lubycza Mohylnickiego (Lwów, 1885), "Przekłady i naśladowania" O. Szuchewycza (Lwów, 1883).

Sekcja wystawy "Rozwój ruchu literackiego w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku" rozpoczyna się od tematu Szewczenki. Pierwsze dzieła Tarasa Szewczenki pojawiły się w Galicji jeszcze za życia Kobzara. W gablotach znajdują się "Kobzar" Tarasa Szewczenki (Lwów, 1893, 1894), "O twórczości Szewczenki" D. Łukianowycza (Lwów, 1913), fototypiczne wydanie pierwszego "Kobzara" Tarasa Szewczenki z 1840 r. i inne.

Ważne miejsce w jednej z sal muzeum zajmuje sekcja poświęcona pobytowi Iwana Franki na Prykarpaciu. Ekspozycja muzeum literackiego podkreśla twórczość Iwana Franki w całej jej różnorodności. Zbiory poezji z poetyckiego dziedzictwa pisarza są wystawione w oknach muzeum: "Mój szmaragd" (Lwów, 1911), "Wyblakłe liście" (Lwów - Kijów, 1922), poezję dla dzieci reprezentują wiersze: "Lis Mykyta" (1934), "Pantofelki Abu-Kasyma" (1895) i inne. Wszystkie utwory zostały opublikowane we Lwowie. Zwiedzającym oferowane są również rzadkie dożywotnie wydania dzieł pisarza: "Poluika" (1899), "Pantałaha" (1902), "Ojczyzna" (1911), drugie, dożywotnie wydanie opowiadania "Zakhar Berkut" oraz sztuka "Skradzione szczęście".

Zelektryfikowana mapa literacka zapoznaje zwiedzających z miejscami, w których Iwan Franko mieszkał na Prykarpaciu. Nowa część wystawy muzealnej "Iwan Franko w Stanisławiu" opowiada o pobycie pisarza w naszym mieście. Prezentowane są unikalne publikacje współczesnych pisarzowi, w tym pierwszy tom słownika ukraińsko-niemieckiego znanego leksykografa, pedagoga i folklorysty Jewhena Żelechiwskiego (1844-1885), wydany we Lwowie w 1886 r., oraz książka o życiu i sposobie życia Hucułów "Na vysokoi polonyne" (Warszawa 1936) znanego polskiego pisarza Stanisława Wincenza.

Kontynuując zwiedzanie wystawy, zwiedzający mogą zapoznać się z życiem i twórczością Trójcy Pokuckiej: Wasyla Stefanyka, Marka Czeremszyny i Łesia Martowycza. Obok fotografii tych pisarzy znajdują się dożywotnie wydania ich dzieł: "Kamienny krzyż" W. Stefanyka (1900), "Przebiegłe panko" L. Martowycza (1903), książki O. Kobylińskiej i N. Kobryńskiej.

Ważne miejsce w ekspozycji zajmuje Bohdan Lepko, ukraiński pisarz, naukowiec, nauczyciel i malarz. W gablotach zaprezentowano kilka dożywotnich wydań dzieł pisarza, które dziś są bardzo rzadkie. Jednym z takich wydań jest "Bajka o moim życiu" Krehulca, opublikowana we Lwowie w 1936 roku.

Muzeum podkreśla również rozwój procesu literackiego na Prykarpaciu w latach 20. i 30. XX wieku. W gablotach prezentowane są książki Olesia Babija, chórzysty USS, Jurija Szkrumeliaka, piosenkarza o sławie strzeleckiej, oraz Andrija Czajkowskiego, popularnego i lubianego pisarza Galicji początku XX wieku.

Organizacja literacko-artystyczna Zachodnia Ukraina działała w latach 1925-1933 w Charkowie i zrzeszała ponad 50 pisarzy i artystów z Zachodniej Ukrainy, którzy z różnych powodów mieszkali wówczas na Ukrainie Radzieckiej. Wśród nich byli rodowici mieszkańcy Prykarpacia: W. Atamaniuk, M. Irchan (A. Babiuk), I. Tkaczuk, W. Hadziński, D. Rudyk, M. Kozoris i M. Kichura.

Część twórczości wyżej wymienionych pisarzy, fotografie związane z działalnością organizacji i twórczością pisarzy są eksponowane na stoiskach i w oknach muzeum. Dziedzictwo literackie Iryny Wilde, ukraińskiej pisarki, laureatki Państwowej Nagrody im. Tarasa Szewczenki, córki D. Makohona, jest szeroko reprezentowane na wystawie.

Sekcja wystawy "Pisarze Prykarpacia w czasie II wojny światowej" zapoznaje zwiedzających z twórczością pisarzy, którzy byli bezpośrednimi uczestnikami dramatycznych wydarzeń II wojny światowej. Prezentowane są fotografie z frontu i zbiory poezji J. Bundziaka, O. Streleta, H. Hryszko, a także literatura przypominająca o karpackiej obławie oddziału partyzanckiego S. Kovpaka: S. Rudnev's Diary of the Carpathian Raid (1949), S. Kovpak's Partisan Paths (1965).

Ważne miejsce na wystawie zajmuje poezja Mychajło Diaczenki (Marko Boiesław, Homon), pieśniarza OUN-UPA, w tym trzytomowy reprint podziemnego wydania zbioru wierszy Marko Boiesława "Nieposłuszne słowa" z 1951 r., obok okładki podziemnego czasopisma "Czarny Las", gdzie pisarz był publikowany, kopia dokumentu "Biura Informacyjnego Ukraińskiej Głównej Rady Wyzwoleńczej" (UHVR) o przyznaniu Srebrnego Krzyża Zasługi Marko Boieslavowi (dokument datowany jest na marzec 1950 r.) oraz unikalny materiał fotograficzny z odtajnionych archiwów KGB.

W gablotach prezentowana jest również twórczość poetów powstańczych, zebrana w książce "Powstańcza lira" (Lwów, 1992). Wśród autorów: Marko Boieslav, Zenoviy Krasivskyi, Marta Hai, Roman Durbak, Volodymyr Terletskyi, Bohdan Stefaniuk i inni.

Pieśni ukraińskich powstańców, zebrane w osobnej publikacji "Pieśniarz UPA" (Lwów, 1992), są prezentowane z nutami. Obok znajduje się zbiór pocztówek UPA z lat 1942-1952 (Iwano-Frankowsk, 1992) oraz szereg publikacji poświęconych historii OUN-UPA. Osobno znajdują się publikacje poświęcone 100. rocznicy urodzin generała-kaprala UPA Romana Szuchewycza oraz 65. rocznicy powstania UPA.

Ekspozycja muzeum podkreśla jeszcze jedną kartę historii literatury ukraińskiej, a mianowicie twórczość pisarzy ukraińskiej diaspory - mieszkańców Galicji. Prezentowane są utwory pisarza, pedagoga i kanadyjskiego publicysty Iwana Bodnarczuka, zbiory poezji Darii Melnykowycz-Rykhtyckiej oraz wiersze Bohdana Bory (Borysa Szkandrija).

Główne działania: badanie literackiej historii lokalnej i jej popularyzacja wśród odwiedzających muzeum.

Muzeum Literackie Prykarpacia posiada 40 tys. eksponatów.

Dni robocze: od wtorku do soboty;

Dni wolne: niedziela, poniedziałek

Godziny otwarcia: od 10:00 do 17:30. Lunch: od 13 do 14 godzin.