Rezerwat botaniczny Yaykivsky

Jego powierzchnia wynosi 263 hektary. Został założony w 1974 roku. Jest zarządzany przez Państwowe Przedsiębiorstwo "Osmolodske Forestry".

Rezerwat został utworzony w celu ochrony dziewiczego krajobrazu leśnego. Na zboczach górskich (na wysokości 900-1600 m n.p.m.) chroniony jest największy reliktowy masyw sosny cedrowej na Ukrainie (zachowany od wczesnego holocenu), wpisany do Czerwonej Księgi Ukrainy. W lesie dominują wilgotne i podmokłe lasy cedrowe i świerkowe, porośnięte borówką i mchem. Na kamiennych piargach (w miejscach, gdzie nie ma pokrywy glebowej) rośnie kosodrzewina.

Rezerwat ma bogatą faunę: kozica europejska, niedźwiedź brunatny, wilk, ryś, kot leśny, kuna leśna; ptaki obejmują głuszca, świergotka, kowalik i bobwhite. Znajduje się tu leśna działka nasienna. W rezerwacie rośnie olbrzymi cedr. Do drzewa przywiązana jest tablica informacyjna w ramach projektu Rufford/Peace Corps Ukraine/Carpathian Trails, a od strony trawersu szlaku ekologicznego zainstalowane są drogowskazy. Obwód drzewa wynosi 310 cm na wysokości 1 m od ziemi. Drzewo ma ponad 500 lat.

Wiek potwierdza Płaton Tretiak w swojej pracy "Kroniki Puszczy Osmołodzkiej" (s. 24): "W tym miejscu niektóre cedry liczące 100-600 lat miały 28 m wysokości i 1 m średnicy na wysokości pierśnicy".

Bohdan Luchakovsky (założyciel Stowarzyszenia Ukraińskich Leśników w Diasporze) zauważa, że rezerwat Yaytse jest domem dla najstarszych cedrów w Europie, z których niektóre mają 130 cm średnicy, a więc ponad 500 lat.

Na północno-wschodnim zboczu znaleziono 2 modrzewie. Obwód większego z nich wynosi ponad 200 cm.

Znany polski botanik i konserwator przyrody, profesor Władysław Śafer, a także metropolita Andrzej Szeptycki, odegrali ważną rolę w zachowaniu górskich lasów karpackich i tworzeniu obszarów chronionych na najcenniejszych terenach. W piśmie z dnia 26.03.1934 r. Metropolitalna Administracja Leśna poinformowała W. Schafera o utworzeniu rezerwatu Yaytse o powierzchni 255,12 ha w celu zachowania cennych dziewiczych lasów sosnowych. Rezerwat miał być zarządzany zgodnie z instrukcjami inżyniera W. Lewickiego z Dyrekcji Lasów Państwowych we Lwowie.

Rezerwat Yaytse miał podstawy prawne: rozporządzenie Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, decyzje wojewody stanisławowskiego z 30 maja 1934 r. i 20 września 1934 r. oraz postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej z 24 czerwca 1927 r. o ochronie lasów niestanowiących własności państwa.

W 1934 r. zbudowano z sosny cedrowej pierwotną bramę wejściową do rezerwatu Yaytse oraz chatę myśliwską na przełęczy między górą Yayk a górą Moloda. 12 sierpnia tego samego roku rezerwat został otwarty. Odprawiono uroczystą liturgię, przeprowadzono wycieczkę do rezerwatu i poświęcono go. Teraz otrzymał on oficjalną nazwę Rezerwatu Cedrowego Metropolity Andrzeja Szeptyckiego. Wieczorem odbyła się konferencja naukowa, którą otworzył metropolita. Przemówienia wygłosili przewodniczący Towarzystwa Naukowego im. Szewczenki dr W. Lewicki oraz przewodniczący Polskiego Towarzystwa Ochrony Przyrody profesor W. Schafer. Inżynier A. Piasecki wygłosił referat naukowy na temat aktualnych zagadnień tworzenia rezerwatów przyrody.

15 kwietnia 1935 r. metropolita Andrzej Szeptycki wydał formalny akt o utworzeniu rezerwatu Yaytse. Na mocy tego aktu przekazał go pod opiekę Towarzystwa Naukowego im. Szewczenki we Lwowie z propozycją, aby informowało ono metropolitę o stanie prac naukowych w rezerwacie i wydawało zalecenia we wszystkich ważnych sprawach dotyczących rezerwatu. W tym samym czasie zatwierdzono "Regulamin dla zwiedzających rezerwat cedrowy", który ustanowił odpowiedni system ochrony. Ponadto opracowano "Ogólny opis Metropolitalnego Rezerwatu Cedrów Andrieja Szeptyckiego w Gorganach". Zawiera on ogólne informacje o naturalnych kompleksach rezerwatu, w szczególności stwierdza, że jego najniższy punkt znajdował się na wysokości 921 m n.p.m. w traktacie Rosokhan ("Kot"), a najwyższy punkt znajdował się na szczycie góry Yaytse (1600 m n.p.m.).

Kompleksy roślinne były reprezentowane przez:

1. Drzewostany sosny cedrowej z ogierem (sosna górska) i niewielką domieszką świerka. Zauważono, że podszyt sosny cedrowej był w różnym wieku.

2. Lasy mieszane ze świerkiem i sosną cedrową.

3. Lasy czysto świerkowe.

4. Karłowate lasy świerkowe.

5. Ogier w okolicach szczytu góry. Jajko i bocian (Duskyia green) w krukach.

6. Mieszane lasy cedrowo-jodłowo-świerkowe z jaworem, wiązem, bukiem (w traktacie Rosokhan).

7. Wiatrołomy. Dwie powierzchnie. Pojawiły się w gęstym lesie cedrowo-jodłowym w październiku 1926 roku.

Faunę rezerwatu reprezentowały 2-3 niedźwiedzie, 20 jeleni (8 samców). Występowały również rysie, żbiki i świnie, wilki, kozice (sarny), norki, wydry, kuny, żyworodne, pójdźki, głuszce, myszołowy, sokoły, czaple czarne, czaple i liczne drobne ptaki. Na zakończenie "Opisu" zasugerowano wykonanie inwentaryzacji bioróżnorodności jako głównego kierunku badań naukowych w rezerwacie oraz opracowanie monografii przyrodniczej, florystycznej i faunistycznej rezerwatu. Zachowała się również mapa rezerwatu.

W 2007 roku Fundacja Karpackie Szlaki zainstalowała znaki informacyjne i ochronne (anslagas) w ramach projektu Ambasady Królestwa Niderlandów w Ukrainie. W 2011 roku, we współpracy z Korpusem Pokoju w Ukrainie i Fundacją Rufford, przeprowadzono remont domku myśliwskiego, którego poprzednik został zbudowany w latach trzydziestych XX wieku jako administracja Parku Przyrody w Ukrainie z inicjatywy Andreja Szeptyckiego i zniszczony prawdopodobnie podczas wojny wyzwoleńczej. Ponadto obwód rezerwatu został oczyszczony, oznakowany i utworzono ścieżkę ekologiczną.

Rezerwat Yaykivsky - najbliższe miasta, wsie to Svoboda, Myslivka, Sukhodil, Osmoloda, Luhy; lub najbliższe zbiorniki wodne to Synya Magura, Pleshcha, Hycha, Chorna, Rosolan, Mshana, Dariv, Moloda, Ilemka, Petros, Bystryk, Kuzminets; do gór Kanch, Kanch, Pleshka, Velyka Megla, Mala Megla, Pyanula Verkhnia, Kichera, Velykyi Dybak, Perekhrestia, Velykyi Pustyshak, Zhuravel, Yayko-Ilemske, Horgan-Ilemskyi, Moloda, Sokolova, Mala Popadia, Nyagra, Yayko, Serkh Slubushnytsia, Popadia, Negryn, Parenky, Magura, Kruglyi Verkh, Sdygunova, Grofa, Menchil, Wysokość 1670, Stovb, Kin Grofetskyi, Neredov, Studena, Kanyusiak-Velykyi, Kanyusiak-Malyi, Wysokość 1486, Sivakova, Prychalen, Arshytsia, Sykhlis.