Kościół Świętej Trójcy, Olesko

Cerkiew Świętej Trójcy to budynek sakralny, kościół parafialny (dawniej cerkiew prawosławna) we wsi Olesko (obecnie powiat Złoczów, obwód lwowski). Obecnie jest użytkowany przez prawosławną społeczność Oleska.

Parafia prawosławna w Olesku (dekanat Brody) została założona w 1481 r. przez dziadka Piotra Oleskiego, syna Jana z Senn, i obejmowała wsie: Jangeliwka, Czachy, Czyszki, Juskowicze, Kuty, Brakhiwka, Łabacz, Ozhydiw, Pidlysia, Razhnov, Rozvazh, Sokolivka, Zabolotsi i Zakomarya. Kościół Świętej Trójcy we wsi Olesko w obwodzie lwowskim został ufundowany w 1481 roku przez polsko-ukraińskiego szlachcica z Oleska Petra Senińskiego i znajduje się w historycznym centrum wsi, na skrzyżowaniu dróg, niedaleko zamku. W 1597 r. kościół został konsekrowany przez łacińskiego biskupa Łucka Bernarda Maciejowskiego.

8 sierpnia 1627 r. późniejszy właściciel Oleska, wojewoda ruski Iwan Danyłowycz, ustanowił uposażenie kościoła łacińskiego w Olesku. Uznał on przynależność wsi Rozwadów do kościoła i wprowadził jednakową wysokość czynszów i danin płaconych zarówno przez całe miasto, jak i majątki oleskiej parafii. Dla własnych posiadłości: Juskowicze, Ozhydów, Kuty, Stowpyn, Chwatów i połowę Czechowa, wyznaczył dziesięcinę z dochodów mieszkańców tych wsi. Dla majątków Zakomar'ya i Komarivka, zgodnie ze starą umową, ustalił opłatę w wysokości 10 złotych marek rynkowych.

W latach 1625-1627 I. Danyłowycz ofiarował 5000 złotych ryńskich [źródło?] na budowę dwóch bocznych kaplic do starożytnego kościoła, które później zostały konsekrowane ku czci Najświętszej Bogurodzicy i św. Wybrano proboszcza, który z kolei obiecał wspierać czterech wikariuszy. Jeden z wikariuszy miał nadzorować szpital miejski.

Poprosił również o pomoc biskupa Łucka, w którego jurysdykcji znajdowało się wówczas Olesko, aby wpłynął na miejscowego proboszcza, który nie chciał wypełniać swoich obowiązków i zastąpił go innym. Powodem tego było to, że obecny proboszcz zastrzegł sobie prawo patronatu dla siebie i swoich najbliższych potomków, a tylko w przypadku zmiany wiary lub wyrzeczenia się jednego z nich, prawo wyboru proboszcza należałoby do biskupa łuckiego.

11 kwietnia 1797 r., zgodnie z dekretem papieskim, Olesko zostało przyłączone do archidiecezji lwowskiej.

Kościół, którego architektura nie zachwycała niczym szczególnym, otaczały dwie piękne kaplice. Nad kaplicą, która znajdowała się po prawej stronie wejścia do kościoła, wznosi się ośmioboczna, bardzo obszerna wieża o wysokości 22 m, która służyła jako dzwonnica. Kolejna wieża posiada otwory obronne, które prawdopodobnie pozostały z muru kościoła. Przed wyjściem z kościoła na łańcuchu wisi kilka kości mamuta znalezionych w okolicach miasta. Wewnątrz kościoła znajduje się kilka pięknych ołtarzy i rodzinny grobowiec książąt Danyłowiczów.

22 września 1618 r. zmarł Iwanko Danyłowycz, syn Iwana Danyłowycza i Zofii Żółkiewskiej. Rodzice dziecka, którzy byli w żałobie, poprosili o przeniesienie nagrobka bliżej ołtarza głównego. Pomnik, który był owalną tarczą z czerwonego marmuru o wysokości 2,5 m i szerokości 1 m, ozdobioną ornamentami, został zainstalowany w pobliżu ołtarza głównego, naprzeciwko ambony.

W następnym roku Iwan Danyłowycz zbudował w kościele grobowiec dla siebie i swojej rodziny, który do dziś znajduje się przed ołtarzem głównym. Iwan Danyłowycz zmarł w 1628 r. we Lwowie, a jego ciało zostało później przewiezione ze Lwowa do Oleska i pochowane w rodzinnym grobowcu w kościele.

W 1733 lub 1739 r. w Olesku pojawili się przedstawiciele Zakonu Braci Mniejszych Kapucynów. Józefa i Antoniny[2] oraz kościół św. Józefa. Historia współistnienia obu świątyń w Olesku jest ze sobą ściśle powiązana.

W 1806 r. w wyniku pożaru zawaliły się sklepienia, spłonęła kaplica, dzwonnica i dom proboszcza. Parafianie spalonego kościoła przenieśli się do kościoła klasztornego do czasu odbudowy ich świątyni, a proboszcz i wikariusze zamieszkali na terenie klasztoru kapucynów. Został on odrestaurowany po 1809 roku. Po raz drugi spłonął w 1841 roku, a odbudowano go w 1847 roku. W wyniku remontów z pierwszej połowy XIX wieku wnętrze utraciło swój pierwotny gotycki charakter i otrzymało filary dzielące je na nawy.

W 1927 r. kościół został odrestaurowany (architekt Bronisław Wiktor). Dobudowano wówczas trójkątny fronton na zachodniej elewacji bryły głównej, przebudowano fronton nad kruchtą, południowa kaplica-wieża zyskała nowe pseudobelkowe zwieńczenie, a kaplica północna otrzymała nowy dach. Na dachu zainstalowano nową sygnaturkę, odrestaurowano odsłonięty mur ceglany w części ołtarzowej i na fasadzie zachodniej, odrestaurowano kamienny fryz i zbudowano nowe kamienne ogrodzenie.

Kościół jest typu halowego, murowany z cegły w układzie krzyżowym, częściowo otynkowany. Kościół składa się z kwadratowej (11,80×12,80 m) czterofilarowej bryły głównej, do której po obu stronach przylegają fasetowane kaplice, wydłużonej części ołtarzowej z fasetowaną absydą, kwadratowego przedsionka i pomieszczenia od strony północnej. Ściany nawy i prezbiterium są wzmocnione przyporami. Są one zakończone, z wyjątkiem fasady zachodniej, wysokim belkowaniem z kamiennym fryzem typowym dla architektury renesansowej. Metody fryzu są wypełnione dekoracyjnymi rzeźbami. Belkowanie rozciąga się również na wieżę południową, ale metopy są tam gładkie. Dach nawy wieńczy ażurowa sygnaturka, kaplicę północną przykrywa renesansowe sklepienie ze świetlikiem, a kaplicę południową, która ma formę trójkondygnacyjnej wieży, wieńczy kopuła hełmowa. Na drugiej kondygnacji wieży zachowały się otwory strzelnicze, a trzecia kondygnacja służyła jako dzwonnica. Obie kaplice ozdobione są kanciastymi pilastrami. Wnętrze ma cztery filary, które wspierają system sklepień krzyżowych głównej bryły i dzielą ją na trzy nawy. Prezbiterium przykryte jest półkolistym sklepieniem z łukami i gotyckimi nerwami, kaplice, które otwierają się do nawy łukowatymi otworami, przykryte są sklepieniami kulistymi, a narteks z umieszczonymi na nim chórami ma sklepienia skrzynkowe. Otwory drzwiowe z kruchty do nawy i z ołtarza do pomieszczeń bocznych zdobią rzeźbione w białym kamieniu renesansowe portale. W prezbiterium zachował się barokowy drewniany ołtarz główny z końca XVIII wieku (ma pewne analogie z ołtarzem głównym kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Buczaczu[3]), a także marmurowe epitafium Iwana Danyłowycza z 1618 roku autorstwa rzeźbiarza Johanna Pfistera. Na południowym frontonie dzwonnicy znajdują się dwa herby: po lewej - Sas (Danyłowicz), a po prawej - Lubicz (Żółkiewski). Herby prawdopodobnie przedstawiają Iwana Danyłowicza i jego drugą żonę Zofię Żółkiewską (córkę hetmana koronnego Stanisława).

Od 1945 r. do połowy lat 80. kościół był zamknięty, a jego pomieszczenia wykorzystywano jako magazyn. Kościół został ponownie odrestaurowany w latach 60. XX w., kiedy to południowa wieża obronna otrzymała hełmowe zakończenie, które miała przed renowacją w 1927 r. W latach 80. sanktuarium zostało odrestaurowane i przeniesione do Lwowskiej Galerii Sztuki jako magazyn, który pozostał tam do 1993 roku.

W latach 90. dawny kościół rzymskokatolicki został przekazany Ukraińskiemu Autokefalicznemu Kościołowi Prawosławnemu, który użytkuje budynek do dziś. Kościół zajmuje niewielki obszar obok parku miejskiego i pomnika Tarasa Szewczenki, po prawej i z boku ołtarza, a po lewej stronie znajduje się prywatny budynek. Tak więc najlepszy widok na świątynię jest z fasady, od ulicy, ale ogrodzenie utrudnia widok.

Tak więc dziś kamienna cerkiew Świętej Trójcy w Olesku, powiat Busk, należy do diecezji Ukraińskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego, jest funkcjonującym kościołem i jest jednym z wybitnych zabytków architektury o znaczeniu krajowym.