Bolszewicy

7 kilometrów na północ od Halicza, nad potokiem Narayivka i rzeką Hnyla Lypa, leży niezwykłe miasto Bilshivtsi w powiecie halickim obwodu iwanofrankowskiego. Pierwsza wzmianka o tym obszarze pochodzi z 8 marca 1402 r., kiedy wdowa po staroście galicyjskim Petro Sokyrko przekazała swoją wieś Bovshev Minor katolickiemu arcybiskupowi Jakubowi Strepie "na wieczność". Badania archeologiczne pokazują jednak, że osada istniała tu już w okresie neolitu. Potwierdzają to artefakty kultury trypolskiej. Bilshivka powstała w wyniku migracji części mieszkańców z wiosek o dużej gęstości zaludnienia do nowych miejsc zamieszkania. Powszechnie uważa się, że osada została założona przez ludzi z Bovsheva. Nie ma wątpliwości, że nazwa Bilshivtsi pochodzi od nazwy Bovshiv, ponieważ wiadomo, że wieś Bovshiv jest bardzo stara i jest wspomniana w Kronice Ipatiewa.

Według badacza M. Khudasha, pierwotne znaczenie Bolshovets - "mały Bolszów" - już sugeruje, że założyciele tej osady byli rdzennymi mieszkańcami wsi Bolszów. Większość lokalnych historyków uważa, że nazwa miejscowości Bolszowce oznacza nazwę osadników (jak wskazuje przyrostek rzeczownika -ivts), którzy przenieśli się ze swojej macierzystej wioski, tj. Bolszewa, prawdopodobnie po zniszczeniu wioski przez hordy lub jakąś klęskę żywiołową. Początkowo ta mała osada nie miała jeszcze nazwy, a dla wygody ludzie wokół mogli mówić "gdzie mieszkają Bovshivtsi" lub "idź do Bovshivtsi". Później ta wygodna nazwa stała się nazwą oficjalną. Zmiana nazwy Bolszewa na Bolszowiec (Bolszewice) była spowodowana zwiększeniem jego rozmiarów w porównaniu z osadą macierzystą.

W drugiej połowie XVI wieku wieś stała się własnością rodziny Syniavskyi. W 1590 r. założono miasto Bilshivtsi, co oznaczało, że miasto otrzymało prawa magdeburskie. Na początku XVII w. osada należała do Iwana Czajkowskiego, który w 1616 r. podpisał umowę dzierżawy zastawnej ze Stanisławem Kazanowskim, który zbudował tu zamek książęcy, a miasto stało się ośrodkiem fortyfikacyjnym. To właśnie za sprawą przedstawiciela tego rodu, Martyna Kazanowskiego, w 1625 r. wybudowano pierwszy drewniany kościół i klasztor karmelitów. Jednak ta budowla sakralna została zniszczona w 1655 roku podczas wojny narodowowyzwoleńczej prowadzonej przez Bohdana Chmielnickiego. W tym czasie mieszkańcy wsi również przyłączyli się do tej sprawy jako część oddziału Semena Wysoczana.

Dzięki wsparciu finansowemu ówczesnego właściciela miasta, pułkownika wojsk koronnych Jana Haleckiego, w 1718 r. rozpoczęto budowę nowego murowanego kościoła Zwiastowania NMP przy klasztorze karmelitów, którą ukończono dzięki Antoniemu Jabłonowskiemu. W 1777 r. kościół został konsekrowany, a w tym samym czasie uroczyście koronowano obraz Matki Bożej Biłszyckiej z Dzieciątkiem. Na tę uroczystość zjechała się ogromna liczba duchowieństwa obu obrządków i wiernych z całej Galicji. Kompleks klasztorny wznosi się na wysokim wzgórzu, a jego majestatyczna sylwetka stanowi punkt orientacyjny w panoramie dzisiejszej wsi i nadaje jej szczególny architektoniczny charakter. Otoczony jest ceglanym murem, który dziś zachował się we fragmentach. Biłszycki kościół jest jednym z najbardziej uderzających przykładów późnobarokowej architektury sakralnej XVIII wieku w Galicji.

Główną fasadę zdobią dwie wieże z niszami na rzeźby. Ten typ budowli sakralnej z dwiema bocznymi wieżami został sprowadzony z regionów północnych Włoch i był typowy dla budownictwa świątynnego tamtych czasów. Wnętrze zostało ozdobione barokowymi malowidłami. Zachowane freski, które zostały wykonane zaraz po wybudowaniu kościoła, świadczą o wysokim poziomie profesjonalizmu mistrza. Po prawej stronie ołtarza, na północnej ścianie, znajdowały się portrety fundatorów kościoła. W XIX wieku klasztor w Biłszycach był jednym z wiodących klasztorów w Galicji. Świadczy o tym duża liczba dokumentów przechowywanych w jego archiwach. Było to jedno z najliczniejszych archiwów klasztornych na ziemiach galicyjskich. Według inwentarza z 1788 r. archiwum zawierało 701 tomów różnych materiałów. Wiadomo również, że klasztor posiadał szkołę.

Pierwsza wojna światowa zadała druzgocący cios klasztorowi i kościołowi: spłonął dach, wnętrze zostało uszkodzone, główna fasada i krypty zostały częściowo zniszczone, a grobowce zostały rozbite i zniszczone. Ocalał jedynie cudowny obraz Matki Bożej z głównego ołtarza. Po II wojnie światowej władze sowieckie zaprzestały działalności zakonu. Po wojnie mieścił się tu garnizon NKWD. Później pomieszczenia były wykorzystywane jako spichlerz, a następnie jako sklep z wyrobami szklanymi. Dopiero w 1987 r. naprawiono dach i rozpoczęto prace nad dalszą renowacją. Obecnie kościół i cele klasztorne zostały całkowicie odrestaurowane. Przyczynił się do tego Narodowy Rezerwat "Prastary Halicz" wraz z Ministerstwem Kultury RP. Każdego roku odbywają się tu pielgrzymki. Pielgrzymi z całego świata spieszą pokłonić się kopii cudownego obrazu Matki Bożej, który został uratowany.

Kompleks klasztorny z kościołem nie jest jednak jedynym obiektem sakralnym w mieście. Wiadomo, że od 1782 r. funkcjonowała tu drewniana cerkiew Narodzenia Pańskiego, ufundowana przez przedstawiciela spolonizowanej rodziny ormiańskiej Waleriana Szeczunowycza, który był właścicielem miasta od XVII wieku. Niestety, kościół został zniszczony, a w 1905 roku na jego miejscu wybudowano nową świątynię o tej samej dedykacji. Nowy kościół został zaprojektowany przez słynnego ukraińskiego architekta Wasyla Nahirnyja. Był on wzorowany na kościołach jednonawowych, opartych na stylu neobizantyjskim. Wiadomo również, że sam metropolita Andrzej Szeptycki konsekrował kościół podczas swojej wizyty kanonicznej w 1906 roku.

Po I wojnie światowej kościół został odbudowany dopiero w 1923 roku. Ściany świątyni pokryte są malowidłami narracyjnymi i ornamentalnymi. Ikonostas pochodzi z lat dwudziestych XX wieku, rzeźbiony i złocony w drewnie przez Antona Monastyrskiego. Jest to najlepsza dekoracja kościoła.

Dawny dwór-pałac Kszczunowiczów jest kolejnym niezwykłym przykładem doskonałości architektonicznej starożytnego miasta, który jest dobrze położony w zieleni dużego parku. Stał on na miejscu budynku mieszkalnego zbudowanego przez rodzinę Małeckich w 1800 roku. Na początku XIX wieku przeprojektowana posiadłość Maleckich wyglądała jak trzypiętrowy prostokątny budynek.

W czasie I wojny światowej dawny dziedziniec Małeckich został całkowicie zniszczony. Dopiero w latach 1927-1929 Korneliusz Krzeszunowicz wybudował w tym samym miejscu nowy dwór według projektu architekta. Tadeusza Mokłowskiego w stylu neoklasycystycznym. Dobrze wybrane miejsce pod budowę, znajdujące się naprzeciwko parku, umożliwiło rozmieszczenie imponującej fasady budynku. W posiadłości znajdowało się wiele stylowych mebli, które rodzina zabrała do Lwowa po I wojnie światowej. W wielkiej sali w 1939 r. wisiały portrety rodzinne o dużej wartości artystycznej. Kilka pokoi urządzono w stylu rokoko, z meblami z ciemnego drewna orzechowego zdobionymi rzeźbieniami i meblami biedermeierowskimi.

Dwór wraz z otaczającym go parkiem tworzą jeden zespół architektoniczno-parkowy. Park, założony w stylu angielskim, zajmował powierzchnię ponad 10 hektarów. Dwór otoczony był zielonymi, zawsze przystrzyżonymi trawnikami, a także obsypany różnorodnymi, pachnącymi kwiatami. Górną część parku przecinała szeroka ścieżka powozowa od bramy do podwórza frontowego, wyłożona różowymi akacjami. Przez park biegły ścieżki dla tych, którzy chcieli podziwiać jego piękno i spotkać jego mieszkańców: kozice, lisy, zające. Do 1939 roku panowała tu harmonia.

Zagłębiając się w historię miasta, nie sposób pominąć narodowości, która w drugiej połowie XIX wieku stanowiła 70 procent jego mieszkańców. Mowa o Żydach, którzy osiedlili się tutaj w 1635 roku, a pod koniec XVIII wieku w mieście istniała duża społeczność. Na początku XX wieku bolszewiccy Żydzi utrzymywali się z drobnego handlu i rzemiosła. W tym czasie powstała organizacja Bnei Tzion, istniała kasa wzajemnej pomocy, partie, organizacje i banki. Założono stowarzyszenie charytatywne "Gamle Hesed". Działała szkoła i biblioteka. Życie religijne, kulturalne i społeczne było bardzo ożywione przed II wojną światową. Społeczność pozostawiła po sobie synagogę, która jest zabytkiem historycznym. Wybudowana w XIX w. z późniejszymi przebudowami na początku XX w., na planie prostokąta, murowana, z zachowanymi drewnianymi konstrukcjami. Zachował się do dziś, znajduje się w centrum dawnego miasta, a obecnie mieści się w nim Dom Ludowy.

Pod koniec XIX wieku Biłszyce stały się typowym miastem rzemieślniczo-handlowym Galicji Wschodniej. Działały tu browary i gorzelnie, młyn, klasztorna cegielnia, warsztaty rzemieślnicze blacharzy, krawców, szewców oraz kasa pożyczkowa. Handlem zajmowali się miejscowi kupcy, którzy posiadali kilka przydomowych sklepów z solą, jajkami, mięsem, wódką, piwem, skórami i suknem. W tym czasie miasto liczyło 3500 mieszkańców, w tym 500 katolików, 1000 grekokatolików i 2000 Żydów.

Podczas I wojny światowej linia frontu przebiegała przez Biłszyce. W związku z tym miasto doznało poważnych zniszczeń. Jednak w okresie międzywojennym udało się odrestaurować budynki przemysłowe, kościół, posiadłość pałacową i częściowo kościół Zwiastowania. W 1926 r. zbudowano metalowy most przez rzekę Hnyla Lypa. W latach 1927-1942 w mieście funkcjonowała stacja kolejowa. W latach trzydziestych XX w. w Biłszycach działał okręgowy urząd egzekucyjny OUN. W 1938 r. wybudowano nowy murowany ratusz, który do dziś pełni swoją funkcję. Rok później otwarto ukraińską szkołę.

W czasach sowieckich, a konkretnie w 1940 r., utworzono powiat biłgorajski, który istniał do 1962 r. - do tego czasu Biłgoraj był uważany za miasto. W czasie II wojny światowej, podczas operacji karnych, wszyscy Żydzi zostali wysiedleni, a 320 domów z 644 istniejących zostało spalonych. Stacja kolejowa została zniszczona i nigdy nie została odbudowana. W czasach sowieckich w mieście zbudowano poliklinikę, a posiadłość byłego pana Kshechunovycha zaadaptowano na szpital. Na bazie pańskich stawów rybnych założono hodowlę ryb, która produkowała 430 ton żywych ryb rocznie. Obecnie Łowisko Biłszywieckie jest prywatnym gospodarstwem rybnym.

Nie ma wątpliwości, że Bilshivtsi to historyczna osada, która obejmowała różne okresy historyczne. Jest również związana z działalnością niektórych grup etnicznych - ukraińskiej, polskiej, żydowskiej, niewielkiej liczby Ormian i Austriaków. Dziś zachowane zabytki dziedzictwa kulturowego Biłszczycy (historia, architektura i urbanistyka) nadal funkcjonują. Co szczególnie ważne, zachował się dawny system planowania przestrzennego i urbanistycznego ze specyficznym krajobrazem i kolorytem dawnego małego miasteczka.

Do atrakcji turystycznych Biłszyc należy Klasztor Karmelitów (1624): Kościół Zwiastowania NMP (1624), cele klasztorne (XVII-XVIII w.); Ratusz Biłszowiecki (XIX w.); synagoga (XVIII w.); Pałac i Park Krajobrazowy im. Kornela Krzeczunowicza (1927-1929), młyn parowy; sztuczne stawy; Kościół Narodzenia NMP (1905). Kościół Zwiastowania NMP klasztoru karmelitów z pozostałościami wspaniałych rzeźb we wnętrzach i cudowną ikoną Matki Boskiej (pieszczącej Jezusa na łonie) został zbudowany w stylu barokowym w 1624 roku. W XIX wieku klasztor karmelitów był jednym z największych w Galicji, a mnisi wydawali książki i malowali ikony. W klasztorze znajdowało się również schronisko dla ubogich (obecnie klasztor należy do zakonu franciszkanów).

Jeśli wybierzesz się do Halicza, możesz również zobaczyć Zamek Starościński z 1367 r., Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i Kościół św. Pantelejmona (zbudowany w 1200 r.).